ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਦੇਸ਼ 'ਚ 10,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਚਲਦੇ ਸਨ, ਜਾਣੋ ਕਿਉਂ ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੋਟਾਂ 'ਤੇ ਪਾਬੰਦੀ ਲਗਾਈ ਸੀ
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ10,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ: ਇੱਕ ਸਮੇਂ, ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 5,000 ਅਤੇ 10,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਵੀ ਪ੍ਰਚਲਨ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਇਹ ਨੋਟ 1938 ਵਿੱਚ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਪਾਰੀਆਂ ਦੁਆਰਾ ਉੱਚ ਮੁੱਲ ਦੇ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਲਈ ਵਰਤਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ 1978 ਵਿੱਚ ਕਾਲਾਬਾਜ਼ਾਰੀ ਰੋਕਣ ਲਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਦੀਪਕ ਗਰਗ
ਕੋਟਕਪੂਰਾ 29 ਸਤੰਬਰ 2024 : ਕੀ ਤੁਸੀਂ ਜਾਣਦੇ ਹੋ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ 2,000 ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਮੁੱਲ ਦੇ ਨੋਟ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਚਲਦੇ ਸਨ? ਹਾਂ, ਆਜ਼ਾਦੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ 5,000 ਅਤੇ 10,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਚੱਲਦੇ ਸਨ, ਪਰ 1978 ਵਿੱਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਆਰਬੀਆਈ ਨੇ 2000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਵੀ ਵਾਪਸ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਸਾਲ 1938 ਵਿੱਚ, ਆਰਬੀਆਈ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 10,000 ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੋਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਨੋਟ ਵੱਡੇ ਵਪਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਕਾਰੋਬਾਰੀਆਂ ਲਈ ਬਣਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 1946 ਵਿੱਚ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਲਾਬਾਜ਼ਾਰੀ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ ਇਸਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਹ 1954 ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ 1978 ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ।
ਇਹ ਨੋਟ ਕਿਉਂ ਬੰਦ ਕੀਤੇ ਗਏ?
1978 ਵਿੱਚ, ਮੋਰਾਰਜੀ ਦੇਸਾਈ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਾਲੇ ਧਨ ਨੂੰ ਰੋਕਣ ਲਈ 5,000 ਅਤੇ 10,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਕਿਉਂਕਿ ਆਮ ਲੋਕ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਇਸ ਲਈ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬਹੁਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਰਬੀਆਈ ਦੇ ਅੰਕੜਿਆਂ ਅਨੁਸਾਰ 31 ਮਾਰਚ 1976 ਤੱਕ ਕੁੱਲ 7,144 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਸਰਕੁਲੇਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ 1,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਸਿਰਫ਼ 87.91 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਸਨ ਯਾਨੀ ਕੁੱਲ ਦਾ 1.2%। 22.90 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ 5,000 ਰੁਪਏ ਵਾਲੇ ਨੋਟ ਅਤੇ 1.26 ਕਰੋੜ ਰੁਪਏ ਦੇ 10,000 ਵਾਲੇ ਸਿਰਫ਼ 1,260
ਨੋਟ ਹੀ ਪ੍ਰਚਲਨ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ, ਇਹ ਵੱਡੇ ਨੋਟ ਉਸ ਸਮੇਂ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਕੁੱਲ ਮੁਦਰਾ ਦੇ 2% ਤੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਸਨ। ਨੋਟਬੰਦੀ ਦਾ ਇਹ ਐਲਾਨ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ 'ਤੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਹਾਲਾਂਕਿ ਹਾਲ ਹੀ 'ਚ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਣ 'ਤੇ ਵਿਚਾਰ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਆਰਬੀਆਈ ਦੇ ਸਾਬਕਾ ਗਵਰਨਰ ਰਘੂਰਾਮ ਰਾਜਨ ਨੇ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਪਰ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਇਸ ਵਿਚਾਰ ਨੂੰ ਰੱਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। 2016 ਵਿੱਚ, ਜਦੋਂ ਸਰਕਾਰ ਨੇ 500 ਅਤੇ 1,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਇੱਕ ਨਵਾਂ 2,000 ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੋਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਸੀ।
ਤਤਕਾਲੀ ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਅਰੁਣ ਜੇਤਲੀ ਨੇ ਦਲੀਲ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਕਿ ਸਿਸਟਮ ਵਿੱਚ ਕਰੰਸੀ ਦੀ ਕਮੀ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਪੂਰਾ ਕਰਨ ਲਈ 2,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਗਏ ਸਨ। ਹਾਲਾਂਕਿ, 19 ਮਈ, 2023 ਨੂੰ, ਆਰਬੀਆਈ ਨੇ ਘੋਸ਼ਣਾ ਕੀਤੀ ਕਿ 2,000 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਵੀ ਸਰਕੂਲੇਸ਼ਨ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਏ ਜਾਣਗੇ।
ਦੋ ਅਤੇ ਪੰਜ ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਛਪਾਈ ਕਿਉਂ ਬੰਦ ਕੀਤੀ ਗਈ?
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹੁਣ 2 ਅਤੇ 5 ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਛਪਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਮੁੱਲਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਸਿੱਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹਨਾਂ ਬੈਂਕ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਛਪਾਈ ਅਤੇ ਸੇਵਾ ਦੀ ਲਾਗਤ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ, ਅਜਿਹੇ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਬੈਂਕ ਨੋਟ ਅਜੇ ਵੀ ਪ੍ਰਚਲਨ ਵਿੱਚ ਪਾਏ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਮੇਂ-ਸਮੇਂ 'ਤੇ ਇੱਕ ਰੁਪਏ ਦੇ ਨੋਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਅਜਿਹੇ ਨੋਟ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਨੋਟ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ, ਨੂੰ ਲੈਣ-ਦੇਣ ਲਈ ਕਾਨੂੰਨੀ ਟੈਂਡਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਕਿਹੜੇ ਮੁੱਲ ਦੇ ਨੋਟ ਜਾਰੀ ਕੀਤੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ?
ਰਿਜ਼ਰਵ ਬੈਂਕ ਆਫ ਇੰਡੀਆ ਐਕਟ 1934 ਦੀ ਧਾਰਾ 24 ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਬੈਂਕ ਨੋਟ ਦੋ ਰੁਪਏ, ਪੰਜ ਰੁਪਏ, ਦਸ ਰੁਪਏ, ਵੀਹ ਰੁਪਏ, ਪੰਜਾਹ ਰੁਪਏ, ਸੌ ਰੁਪਏ, ਪੰਜ ਸੌ ਰੁਪਏ, ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ, ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਅਤੇ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਮੁੱਲ ਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਹ ਕੀਮਤ ਦਸ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਤੋਂ ਵੱਧ ਨਹੀਂ ਹੋ ਸਕਦੀ।